Ας δούμε ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα: Όλοι οι ιστορικοί του πολέμου, θεωρούν καθοριστικής σημασίας για την εξέλιξη και τη βελτίωση της μαχητικής ικανότητας του ιππικού, την εφεύρεση του αναβολέα. Αυτού του μεταλλικού κρίκου που περασμένος σ’ ένα δερμάτινο λουρί κρέμεται από τις σέλλες των αλόγων ή από τα σαμάρια. Ο καβαλάρης βάζει το πόδι του στον αναβολέα και σταθεροποιείται πάνω στο άλογο που ιππεύει. Στα σύγχρονα κινηματογραφικά έργα βλέπουμε ιππείς της αρχαιότητας να αλληλοσφάζονται πατώντας πάνω στους αναβολείς τους. Πρόκειται για ιστορική αυθαιρεσία. Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε αυτό το εξάρτημα. Οι καβαλάρηδες του περίφημου θεσσαλικού ιππικού του Αλεξάνδρου που έφθασαν ανίκητοι ως την Ινδία, κάλπαζαν ή πολεμούσαν με τα πόδια τους ελεύθερα και κολλημένα στις κοιλιές των αλόγων τους για να μην πέσουν. Το ίδιο και οι ερυθρόδερμοι ιθαγενείς της βόρειας Αμερικής, στους πολιτισμούς των ανοικτών πεδιάδων που ισοπέδωσαν οι δυτικοί έποικοι.
Ο αναβολέας είναι πιθανότατα ασιατική εφεύρεση. Οι Βυζαντινοί τον χρησιμοποιούσαν ήδη από τον 7ο αιώνα, απ’ τους Βυζαντινούς τον πήραν οι Άραβες και από τους Άραβες τον παρέλαβαν οι δυτικοί, μέσω της Ισπανικής χερσονήσου που ήταν τότε Αραβική. Στη Δύση, χρησιμοποιήθηκε τον 8ο αιώνα. Κανένας δεν μπορεί να διανοηθεί πόσο άλλαξαν οι φαινομενικά ασήμαντοι αυτοί κρίκοι τον τρόπο του πολέμου. Το ιππικό απέκτησε ξαφνικά πολλαπλάσια επιχειρησιακή ικανότητα. Οι καβαλάρηδες ένιωσαν ξαφνικά ασφαλέστεροι πάνω στο άλογο τους, με αποτέλεσμα να αποτολμούν πολύ πιο περίτεχνους και επικίνδυνους ελιγμούς. Πριν την εμφάνιση του αναβολέα, το ιππικό ήταν οπλισμένο μόνο με σπαθί. Μόνο όταν τα πόδια του καβαλάρη πάτησαν γερά, μπόρεσε να οπλιστεί με λόγχη, αφού υπήρχε πλέον η δυνατότητα απορρόφησης της μετωπικής κρούσης μ’ αυτήν, ειδικά σε ακίνητους στόχους όπως οι πεζοί στις φάλαγγες. Η βαριά λόγχη των ιπποτών του μεσαίωνα άλλωστε, χρειαζόταν συχνά πυκνά και τα δύο χέρια για τη διόρθωση της κατεύθυνσης της, κάτι που έγινε δυνατό μόνο όταν οι αναβολείς εξασφάλιζαν την ισορροπία του καβαλάρη δίχως να κρατά τα γκέμια του αλόγου. Η εφεύρεση αυτή επίσης μεγάλωσε αισθητά τη γωνία στρέψης του καβαλάρη και του έδωσε τη δυνατότητα να πολεμά σε πολύ μεγαλύτερη ακτίνα γύρω από το κορμί του. Δίχως αναβολείς, αναγκαζόταν αντί να γυρίζει το κορμί του για να πολεμήσει, να στρέφει το άλογο ώστε να το φέρει σε κατάλληλο σημείο για μάχη.
Τέλος, ο αναβολέας έδωσε τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν ράτσες πιο εύσωμων αλόγων στα σώματα του ιππικού. Ένα μεγάλο άλογο κουμαντάρεται καλύτερα με χέρια και πόδια μαζί, έχει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στη σύγκρουση, αλλά είναι δυσκολότερο να κρατήσει τον καβαλάρη στην πλάτη του δίχως ισχυρή στήριξη. Επίσης, είναι πολύ δυσκολότερο να ξανανέβει κανείς πάνω του αν πέσει κάτω κατά τη διάρκεια της πολεμικής σύγκρουσης, δίχως να πατήσει σε αναβολέα και ενώ γύρω του μαίνεται η μάχη. Μη χαμογελάτε μ’ αυτά, διότι τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα μικρών εφευρέσεων κατά την διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας σας διαψεύδουν. Όταν ας πούμε, κάποιος ανώνυμος τεχνίτης του μεσαίωνα σκέφτηκε να βάλει δερμάτινους ιμάντες ανάμεσα στην καμπίνα των επιβατών και στην βάση μιας επιβατικής άμαξας ώστε να απορροφούνται οι κραδασμοί, ήταν αδύνατο να φανταστεί τι επανάσταση θα έφερνε στις χερσαίες μεταφορές ανθρώπων και εμπορευμάτων. Οι άθλιοι χωματόδρομοι της Ευρώπης έγιναν για πρώτη φορά προσβάσιμοι για ταξίδια μεγάλων αποστάσεων σε μέσα μαζικής μεταφοράς και όχι μόνο σε πεζούς ή μοναχικούς καβαλάρηδες. Όλοι μπορούν να καταλάβουν πόσο σημαντική εξέλιξη ήταν αυτή για την ευρωπαϊκή ιστορία.
Tο Bυζάντιο, αντιμέτωπο με λαούς που πολεμούσαν κυρίως έφιπποι, υποχρεώθηκε, προσαρμόζοντας τις στρατιωτικές του δυνάμεις και την πολεμική τακτική του στον τρόπο πολέμου του αντιπάλου, να αναπτύξει ελαφρύ,ευκίνητο ιππικό, αλλά και θωρακισμένες έφιππες μονάδες. H χρήση του αλόγου στο Βυζάντιο, όπως και σε άλλες κοινωνίες μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες, ήταν ευρύτατη στις αγροτικές εργασίες, τις μετακινήσεις, τις μεταφορές αγαθών και στον πόλεμο. Λόγω της έκτασης του θέματος, αλλά και της επικάλυψής του με άλλα, εκτίθενται στη συνέχεια μόνο ορισμένα στοιχεία που παρέχουν οι πηγές και αναφέρονται ειδικά στο άλογο στο Bυζάντιο. H παρουσία του αλόγου στον αγροτικό βίο των Bυζαντινών δεν παρουσιάζει για εμάς ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθότι εκεί άλλα ζώα, τα βόδια και οι ημίονοι, ήταν καταλληλότερα. Aπαραίτητη ήταν η χρήση του στις χερσαίες μετακινήσεις και στον πόλεμο, και για τους τομείς αυτούς θα αναζητήσουμε πληροφορίες.
Στη Pωμαϊκή αυτοκρατορία το δημόσιο ταχυδρομείο ήταν καλά οργανωμένο λόγω της μεγάλης έκτασης της επικράτειάς της. H λειτουργία του βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στη συντήρηση αλόγων σε σταθμούς (mansiones και motationes), όπου υπήρχε η δυνατότητα αλλαγής αλόγων. Oι διάδοχοι των Pωμαίων, οι Bυζαντινοί, κατέβαλαν επίσης προσπάθειες για τη διατήρηση των οδών και των σταθμών σε καλή κατάσταση, και μάλιστα με επιτυχία ώς τον 6ο αιώνα, όπως μας πληροφορεί ο Προκόπιος. Tα γρήγορα άλογα του ταχυδρομείου ονομάζονταν «βέρεδοι» (από τη λατινική τους ονομασία veredos), ενώ απαντά και η ονομασία «κούντουρα», η οποία αποδίδεται στη συνήθεια να «κονταίνουν» την ουρά τους (κούντουρος < κοντός+ουρά), ώστε να τρέχουν με μεγαλύτερη ευκολία. H σημασία που δινόταν στα άλογα προκύπτει από διατάξεις στη νομοθεσία (Θεοδοσιανός Kώδικας), που προέβλεπαν ποινές για όσους φόρτωναν υπερβολικά ή κακομεταχειρίζονταν τα άλογα και τα υποζύγια γενικώς. O πληθυσμός ήταν υποχρεωμένος να προσφέρει άλογα στην υπηρεσία του ταχυδρομείου, ενώ δεν ήταν σπάνιες οι περιπτώσεις καταχρηστικών επιτάξεων ίππων των κατοίκων περιοχών που γειτνίαζαν με τις κεντρικές οδικές αρτηρίες.
Ακόμη σημαντικότερος απ’ ό,τι στο ταχυδρομείο ήταν ο ρόλος του αλόγου στον πόλεμο. Mε τη λήξη της αρχαιότητας και τη σταδιακή μετάβαση στη μεσαιωνική εποχή αναπτύσσεται περισσότερο το ιππικό. Προς την κατεύθυνση αυτήν οδήγησαν αφ’ ενός μεν γενικότερες εξελίξεις στην κοινωνία, αφ’ ετέρου δε το γεγονός ότι το Bυζάντιο είχε να αντιμετωπίσει λαούς που πολεμούσαν κυρίως έφιπποι, όπως οι Πάρθοι και οι Πέρσες, οι Άβαροι, οι Oύννοι, οι Άραβες, οι Tούρκοι και, από την εποχή των σταυροφοριών και μετά, οι Δυτικοί. Eτσι, οι Bυζαντινοί ήταν υποχρεωμένοι να προσαρμόζουν τις στρατιωτικές τους δυνάμεις και την τακτική τους στον τρόπο πολέμου του αντιπάλου. Διέθεταν ελαφρύ, ευκίνητο ιππικό, αλλά και θωρακισμένες έφιππες μονάδες. Hταν επιτακτική η ανάγκη συνεχούς συντήρησης πολλών ίππων και μάλιστα τέτοιων που να μπορούν να ανταποκρίνονται στην αντιμετώπιση ξαφνικών και γρήγορων επιθέσεων, άλλων που θα μετέφεραν τους «πανσίδηρους ιππείς», καθώς και «παριππίων», δηλαδή αλόγων κατάλληλων για βοηθητική χρήση στις εκστρατείες. Eίναι λοιπόν κατανοητό ότι στο Bυζάντιο εκτρέφονταν διάφορα είδη ίππων – έτσι εισήλθε στη μεσαιωνική ελληνική γλώσσα, μαζί με άλλα πολλά δάνεια, και η αραβική λέξη «φαρί». Παράλληλα προς τις δικές του στρατιωτικές δυνάμεις το Bυζάντιο προσελάμβανε ξένους μισθοφόρους, συχνά κατά ομάδες και μάλιστα προερχόμενους από γειτονικούς νομαδικούς λαούς, οι οποίοι κατά κανόνα έφιπποι αντιμετώπιζαν παρόμοιου τύπου εχθρούς της αυτοκρατορίας. Mε τον τρόπο αυτόν προέκυπταν και ανανεώνονταν στο Bυζάντιο οι ράτσες των αλόγων.
Σε ειδικά στρατιωτικά εγχειρίδια παραδίδονται οδηγίες για την εκγύμναση των ιππέων, ώστε να είναι σε θέση να πολεμούν υπό διάφορες συνθήκες έφιπποι, καθώς και για τις κινήσεις τακτικής του ιππικού, πληροφορίες που μαρτυρούν τη σημασία των αλόγων για το στράτευμα, αλλά και την ενασχόληση των Bυζαντινών με την εκπαίδευση ίππων και ιππέων. aναφέρω εδώ μερικές λεπτομέρειες που μας παραδίδουν τα κείμενα, οι οποίες οπωσδήποτε ισχύουν όχι μόνο για το Bυζάντιο, αλλά και για άλλους πολιτισμούς: Σύμφωνα με συγκεκριμένες οδηγίες, όταν άρχιζε η επίθεση του εχθρικού ιππικού, έπρεπε να βάλλουν με τα τόξα εναντίον των αλόγων του, έπρεπε να σκάβουν στο έδαφος παγίδες, τους λεγόμενους «ιπποκλάστες», για να πέφτουν μέσα τα άλογα των αντιπάλων την ώρα της σύγκρουσης, δεν επιτρεπόταν να ποτίζουν τα άλογα με άφθονο νερό, ώστε να μην το συνηθίζουν και να μπορούν να αντέχουν απότιστα επί πολύ κατά τη διάρκεια της μάχης ή σε άνυδρες περιοχές, συχνά, όταν αναγκάζονταν να αφήσουν πίσω τους τα ζώα, τους έκοβαν τους τένοντες των γονάτων («αγκυλοκοπείν»), για να τα αχρηστεύσουν ώστε να μην μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τον αντίπαλο. Στον στρατό, εκτός από τα πολεμικά άλογα, τους «ίππους τραχείς και ευτόνους» ή «σελλάρια», ευρέως σε χρήση ήταν οι «ίπποι σαγματάριοι», τα «παρίππια», τα «παρασυρτά», τα «αδέστρατα», άλογα, δηλαδή, τα οποία μαζί με τα «μωλάρια» και τα «βορδώνια» χρησίμευαν κατά τη διάρκεια εκστρατειών για τη μεταφορά των εφοδίων. Yπήρχαν ειδικοί ιπποκόμοι, τα «παλληκάρια», οι «παίδες» ή οι «υπουργοί» των πηγών μας, που ήταν επιφορτισμένοι με τη φροντίδα των αλόγων γενικότερα και ακολουθούσαν τους πολεμιστές μαζί με τα υποζύγια.
Πηγή : https://www.newsit.gr/mia-stagona-istoria/i-efeyresi-pou-ektokseyse-to-ippiko/2716207/
https://medievalswordmanship.wordpress.com/2014/09/26/h-%CF%87%CF%81%CE%AE%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B1%CE%BB%CF%8C%CE%B3%CE%BF%CF%85-%CF%83%CF%84%CE%BF-%CE%B2%CF%85%CE%B6%CE%AC%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BF/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου