Ο Ιπποκράτης ο Κώος και Ιατρός: Περί αέρων, υδάτων, τόπων (Μέρος Α)

Ξεκινώντας να διαβάζει κανείς το έργο παρατηρεί ότι αρχίζει με τον εξής τρόπο «αν επιθυμείς εμβαθύνοντας συνεχώς να φτάσεις σε μια ορθή σύλληψη της ιατρικής, οφείλεις να προχωρήσης ως εξής: πρώτον οφείλεις να μελετήσης το θέμα των εποχών του έτους ,να δεις τι είδους επιδράσεις έχει τη δύναμη να ασκή η καθεμιά τους. Γιατί οι εποχές του έτους δεν μοιάζουν καθόλου η μία με την άλλη αντίθετα, παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές: α) είναι διαφορετικές καθ’ αυτές β) διαφέρουν στον τρόπο με τον οποίο γίνεται το πέρασμα από τη μια στην άλλη». Αξίζει να σταθεί κανείς σ’ αυτή τη φράση, διότι ο συγγραφέας από την αρχή κιόλας του έργου καθιστά σαφές ότι απευθύνεται σε επαγγελματίες γιατρούς με σκοπό να τους ενημερώσει για το επάγγελμα το οποίο έχουν επιλέξει να ασκήσουν. Θεωρεί ότι είναι χρέος κάθε συνετού γιατρού πριν προχωρήσει σε οποιαδήποτε πράξη να κάνει σωστή έρευνα, να αναζητά. Σχετικά τώρα με τον όρο «ορθώς», πριν την εμφάνιση των σοφιστών σήμαινε «η σωστή απόφαση». Έπειτα όμως σήμαινε «η ορθότητα του λόγου». Έτσι λοιπόν, με το «ορθώς ζητείν» ο συγγραφέας εννοεί ότι η αγωγή που θα δώσει ο γιατρός θα έχει επιτυχία εφόσον η μέθοδος με την οποία γίνεται βασίζεται στη λογική. Είναι απαραίτητο ακόμη ένας γιατρός να μελετά τις εποχές. Σύμφωνα με τον Γαληνό ο όρος μεταβολή έχει δύο διαφορετικές σημασίες. Η πρώτη σημασία έχει να κάνει με τις αλλαγές που φέρνει και αυτό γιατί η μετάβαση από τη μια εποχή στην άλλη φέρνει αλλαγές , αλλά και γιατί κατά τη διάρκεια κάθε εποχής σημειώνονται καιρικές μεταβολές. Πρέπει ακόμη να μελετά τους ανέμους και το νερό. Οι γιατροί στην αρχαιότητα έδιναν ιδιαίτερη προσοχή στο βάρος του νερού και θεωρούσαν ότι όσο πιο ελαφρύ είναι το νερό τόσο πιο γρήγορα μπορεί να ζεσταθεί ή να παγώσει. Με την άφιξη του σε μια πόλη ο γιατρός έχει χρέος να εξετάσει τη θέση της και ειδικότερα τον προσανατολισμό της σε σχέση με τους ανέμους αλλά και με την ανατολή του ηλίου. Συνάμα πρέπει να παρατηρήσει με προσοχή το νερό , το έδαφος καθώς και τον καθημερινό τρόπο ζωής των ανθρώπων. Εφόσον κάνει όλα τα παραπάνω ερχόμενος σε μια πόλη για πρώτη φορά θα ξέρει να προσδιορίσει ποιες αρρώστιες ταλανίζουν τους ανθρώπους εκεί καθώς και τον χαρακτήρα με τον οποίο παρουσιάζονται σ’ αυτόν τον τόπο οι κοινές σε όλα τα μέρη αρρώστιες .Βέβαια, οι ασθένειες εκτός από τον προσανατολισμό των πόλεων και το κλίμα διαφέρουν και ανάλογα με το φύλο και την ηλικία όπως θα δούμε στη συνέχεια. Επομένως, ο κίνδυνος να κάνει λάθος διάγνωση θα ελαχιστοποιηθεί. Επίσης, θα έχει την ικανότητα να προβλέπει ποιες αρρώστιες είναι πιθανό να προσβάλλουν την κάθε πόλη αλλά και κάθε άτομο ξεχωριστά. 

Στο σημείο αυτό να προσθέσουμε ότι εκεί που ο Λυπουρλής αναφέρει « τις κοινές σε όλα τα μέρη αρρώστιες» ο H.Diller στη θέση της λέξης «κοινών» προτείνει τη λέξη «κοιλιών». Ωστόσο, η λέξη «κοιλιών» δεν ταιριάζει με το γενικότερο νόημα της παραγράφου γι’ αυτό δεχόμαστε τη λέξη «κοινών». Την ταξινόμηση των ασθενειών με βάση το γεωγραφικό προσανατολισμό των πόλεων που θα εξετάσουμε παρακάτω τη δέχονται και άλλοι ιπποκρατιστές γιατροί. Στο έργο αυτό και συγκεκριμένα στο πρώτο μέρος το οποίο μελετάμε καταγράφονται τέσσερις πιθανοί προσανατολισμοί κάθε πόλης. Ειδικότερα, μια πόλη η οποία είναι εκτεθειμένη σε θερμούς και υγρούς ανέμους οι οποίοι έρχονται από τον νότο , διαθέτει και νερά άφθονα τα οποία το καλοκαίρι είναι ζεστά ενώ το χειμώνα κρύα. Εξαιτίας αυτών των κλιματολογικών συνθηκών οι κάτοικοι μιας τέτοιας πόλης έχουν ένα κεφάλι υγρό , γεμάτο φλέγμα ,παρουσιάζουν διαταραχές στο πεπτικό τους σύστημα και στην όψη είναι άτονοι. Να τονιστεί ότι στο Περί φύσιος ανθρώπου ο συγγραφέας αναφέρει ότι το φλέγμα είναι ο πιο ψυχρός από τους χυμούς του σώματος. Ανάλογα τώρα με το φύλο οι άνθρωποι που κατοικούν σε μια τέτοια πόλη παρουσιάζουν και συγκεκριμένες ασθένειες. Οι γυναίκες λόγω της κακής υγείας τους αποβάλουν συχνά. Τα παιδιά προσβάλλονται από σπασμούς και ταυτόχρονα έχουν πρόβλημα με το αναπνευστικό τους σύστημα. Τον ανδρικό πληθυσμό ταλαιπωρούν δυσεντερίες , διάρροιες , πυρετοί με ρίγος, φλύκταινες, αιμορροΐδες. Όσον αφορά στους πυρετούς οι ιπποκρατιστές γιατροί τους είχαν κατηγοριοποιήσει σε τέσσερις ομάδες. Όταν οι άνθρωποι ξεπεράσουν τα πενήντα τους χρόνια είναι πιθανό να πάθουν αποπληξία αν εκτεθούν ξαφνικά στον ήλιο ή αν τους διαπεράσει δυνατό κρύο. Επίσης, στους κατοίκους τέτοιων πόλεων εμφανίζονται υγρές οφθαλμίες και είναι ευάλωτοι σε οποιαδήποτε επιδημία που μπορεί να φέρει η αλλαγή απ’ τη μια εποχή στην άλλη. Ο Ιπποκράτης καθώς και οι υπόλοιποι γιατροί που υπήρξαν οπαδοί του θεωρούσαν ότι η επιδημία είναι η ασθένεια ή οι ασθένειες που πλήττουν ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού.Υπάρχει και μια σειρά βιβλίων τα οποία ανήκουν στην Ιπποκρατική συλλογή και φέρουν τον τίτλο «επιδημίες». Παρατηρεί λοιπόν κανείς ότι οι ασθένειες διαφέρουν ανάλογα με το φύλο , την ηλικία και τη φύση του αρρώστου. Αξίζει να σταθεί κανείς στο θέμα των γυναικείων ασθενειών. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως οι γυναίκες των πόλεων που είναι εκτεθειμένες σε θερμούς και υγρούς ανέμους οι οποίοι έρχονται από τον νότο ,μπορεί να εμφανίσουν στειρότητα εξαιτίας της κακής τους υγείας. Δεν ήταν απλό το θέμα της στειρότητας για μια γυναίκα ,διότι ο σύζυγός της εξαιτίας αυτού μπορούσε να τη χωρίσει. Η γυναίκα δηλαδή θεωρούνταν υπεύθυνη.  

Μετά την περιγραφή της νοσηρότητας στις πόλεις με θερμούς ανέμους εξετάζονται οι πόλεις στις οποίες πνέουν αντίθετοι άνεμοι, έρχονται από το βορρά. Οι άνεμοι αυτοί είναι ψυχροί και ξηροί και έτσι και τα νερά τους είναι σκληρά και ψυχρά. Παράλληλα, οι κάτοικοι είναι νευρώδεις και ισχνοί. Τα γενικά τους χαρακτηριστικά είναι ότι διαθέτουν υγιή και σφικτά κεφάλια, χαλαρή πάνω περιοχή, «χολώδη ιδιοσυγκρασία», υποφέρουν από δυσκοιλιότητα ,ενώ ταυτόχρονα είναι επιρρεπείς στους εσωτερικούς τραυματισμούς. Στις πόλεις αυτές κυριαρχούν «οξείες ασθένειες», όπως πολλές πλευρίτιδες. Οι ιπποκρατιστές γιατροί «οξείες» ασθένειες θεωρούσαν ότι είναι εκείνες οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν ακόμη και στο θάνατο. Την εποχή του Γαληνού αυτός που υποδιαίρεσε όλες τις ασθένειες σε δύο μεγάλες ενότητες, τις «οξείες» και τις «χρόνιες» ήταν ο Αρεταίος ο Καππαδόκης. Επίσης, την εποχή εκείνη με τον όρο «πλευρίτιδα» εννοούσαν την ασθένεια των πλευρών, δεν είχε τη σημερινή σημασία. Στις μέρες μας ορίζεται ως μια φλεγμονή των δύο μεμβρανών που περικλείουν την πλευρά. Λόγω της ξηρότητας του σώματος σε συνδυασμό με την ψυχρότητα του νερού πολλοί είναι εκείνοι που παρουσιάζουν εμπυήματα. Ακόμη υπάρχει περίπτωση οι κάτοικοι να εμφανίσουν ξηρές οφθαλμίες. Σχετικά με τον ανδρικό πληθυσμό της πόλης η πλειοψηφία αυτών ζει αρκετά χρόνια, περισσότερα από εκείνους άλλων πόλεων. Αυτοί οι οποίοι δεν έχουν συμπληρώσει το τριακοστό έτος της ηλικίας τους κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών παρουσιάζουν αιμορραγία στη μύτη. Οι λεγόμενες «ιερές ασθένειες» είναι δυνατό να τους προσβάλλουν αλλά σπάνια , ενώ πιθανή είναι και σε αυτή την περίπτωση η εκδήλωση επιδημιών εξαιτίας της εναλλαγής των εποχών .Ο όρος «ιερά νόσος» παραπέμπει στη σημερινή επιληψία. Χρησιμοποιούσαν την ονομασία αυτή για κάποια συγκεκριμένη ασθένεια και έχουν γίνει αρκετές υποθέσεις σχετικά με το ποια ασθένεια μπορεί να προσδιόριζε ο όρος αυτός. 16Επίσης, οι άνδρες των πόλεων που είναι εκτεθειμένες σε ανέμους ψυχρούς και ξηρούς που έρχονται από το βορρά είναι άγριοι. Αναφορικά τώρα με τις γυναίκες υπάρχει το ενδεχόμενο να παρουσιάσουν στειρότητα λόγω του νερού και να μην μπορούν να θρέψουν τα παιδιά τους εξαιτίας της έλλειψης γάλατος. Κατά τη διάρκεια της γέννας τους μπορεί να αντιμετωπίσουν δυσκολίες, βέβαια οι αποβολές δεν είναι συχνές. Αυτές οι δυσκολίες που μπορεί να προκύψουν κατά τη διάρκεια του τοκετού ίσως να δημιουργήσουν ρήξεις και θλάσεις. Τα μικρά αγόρια των ίδιων πόλεων εκδηλώνουν συχνά ύδρωπες όρχεων που γιατρεύονται με το πέρασμα του χρόνου. Η εφηβεία ακόμη, αργεί να ξεκινήσει.

Σύμφωνα με τον συγγραφέα οι καλύτερες πόλεις είναι εκείνες οι οποίες είναι στραμμένες προς την ανατολή. Αυτές οι πόλεις είναι πιο υγιεινές και αυτό γιατί υπάρχει εξισορρόπηση του κρύου και της ζέστης. Τα νερά είναι καθαρά και διαυγή. Η όψη των ανθρώπων είναι ροδαλή, η φωνή τους καθαρή, είναι ευφυείς και διακρίνονται για τον καλό τους χαρακτήρα. Σε περίπτωση που αρρωστήσουν οι άνθρωποι αυτών των πόλεων, οι ασθένειες που παρουσιάζουν είναι πιο ήπιας μορφής. Η γονιμότητα των γυναικών είναι αυξημένη και δεν αντιμετωπίζουν δυσκολίες κατά τη γέννα. Τέλος, είναι και οι πόλεις εκείνες οι οποίες είναι προσανατολισμένες στη δύση και σύμφωνα με τον Ιπποκράτη είναι ιδιαίτερα ανθυγιεινές. Τα νερά τους σε αντίθεση με τις προηγούμενες πόλεις δεν είναι καθαρά ενώ το κρύο και η ζέστη δεν είναι μετριασμένα. Ο ήλιος καθώς δύει , ψήνει τους ανθρώπους. Έτσι, οι κάτοικοι παρουσιάζουν ωχρή όψη. Διαθέτουν ακόμη βραχνή φωνή , εξαιτίας του μη καθαρού και υγρού αέρα, καθώς οι βόρειοι άνεμοι δεν περνούν από αυτές τις πόλεις ώστε να καθαρίσουν την ατμόσφαιρα. Είναι φιλάσθενοι και ευάλωτοι σε όλες τις αρρώστιες.

Πηγή : Πτυχιακή εργασία: « Ο Ιπποκράτης Περί αέρων, υδάτων, τόπων. Η επίδραση του περιβάλλοντος στην υγεία των ανθρώπων» 

Υπεύθυνος  Καθηγητής: Γιώργος Παπαδόπουλος 

Φοιτήτρια: Κανέλλα Αχαμνού 

Τμήμα: Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης