Τα μεγάλα οδικά έργα που γίνονται τα τελευταία χρόνια στη Μακεδονία για τη διάνοιξη της Εγνατίας, της νέας Εθνικής Οδού αλλά και για τη νέα σιδηροδρομική γραμμή φέρνουν στο φως κατάλοιπα αρχαίων αγροτικών εγκαταστάσεων. Πρόκειται για αρχαιότητες που δύσκολα θα μπορούσαν να εντοπιστούν χωρίς αυτή την αναμόχλευση των χωμάτων που γίνεται σε τεράστια μήκη για την κατασκευή των δρόμων. Και όπως οι σύγχρονοι δρόμοι ανοίγονται αναπόφευκτα επάνω σε παλαιά περάσματα για να πούμε την αλήθεια, δεν υπάρχουν και άλλα σε μια χώρα σαν και τη δική μας όπου τα βουνά είναι το κυρίαρχο στοιχείο, ήταν σχεδόν αναμενόμενο ότι τα έργα θα «έπεφταν» επάνω σε αρχαίους δρόμους και σε αρχαίες εγκαταστάσεις. Αυτή τη φορά δεν βρέθηκαν πόλεις, μνημεία, ναοί ή τάφοι και νεκροταφεία. Αυτή τη φορά βρέθηκαν αρχαία αγροκτήματα, μεγάλες ιδιοκτησίες προφανώς γαιοκτημόνων που είχαν εγκατασταθεί επάνω ή κοντά στους αρχαίους δρόμους. Η αγροτική οικονομία, η ζωή στην ύπαιθρο δηλαδή, είναι μια πτυχή του αρχαίου κόσμου που έχει κατά κάποιον τρόπο παραμεληθεί από την αρχαιολογία καθώς ελάχιστα κατάλοιπά της έχουν ως τώρα αποκαλυφθεί στην ελληνική ύπαιθρο. Γνωρίζουμε για τους πολέμους στην αρχαιότητα, για την αστική, πολιτική και θρησκευτική ζωή, αλλά δεν ξέρουμε πολλά, π.χ., για τις καλλιέργειες ή την κτηνοτροφία. Ξέρουμε τα ονόματα των ηγεμόνων ή των στρατηγών και πώς παρατάσσονταν οι στρατοί τους για τη μάχη, αλλά έχουμε ελάχιστες πληροφορίες για τα είδη των καλλιεργειών και της κτηνοτροφίας και γενικότερα για το πώς και πού ζούσαν οι αγρότες.
Είναι χαρακτηριστικό ότι πληροφορίες για αυτό το θέμα αντλούνται από τις μοναδικές δύο αγροικίες που βρέθηκαν στην Αττική τη δεκαετία του 1970. Αυτή τη φορά όμως τα ευρήματα είναι εντυπωσιακά. Σε τρεις διαφορετικές περιοχές της Κεντρικής Μακεδονίας ήρθαν στο φως, χάρη στα σύγχρονα οδικά έργα, πολύ ενδιαφέροντα συγκροτήματα αρχαίων αγροικιών που καλύπτουν ένα διάστημα 900 χρόνων, από τον 5ο αι. π.Χ. ως τον 6ο αι. μ.Χ. Πρόκειται για μεγάλα συγκροτήματα κτισμένα γύρω από μια κεντρική αυλή, σε ορισμένα υπήρχαν και πύργοι πιθανώς για να ελέγχονται οι γύρω εκτάσεις, ενώ στους χώρους βρέθηκαν πολλά κατάλοιπα από τις καλλιέργειες, τα εργαλεία και την κεραμική της οικοσκευής. Οι αγροικίες βρέθηκαν κοντά σε αρχαίους δρόμους. Τις ανασκαφές ανέλαβε η ΙΣτ´ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων στη Θεσσαλονίκη και ευρήματα και στοιχεία από οκτώ αγροικίες που αποτελούν ένα πολύ ενδιαφέρον εκθεσιακό σύνολο παρουσιάζονται σε μια σημαντική έκθεση αρχαίας αγροικίας που λειτουργεί στην Κρυπτή Στοά της Αρχαίας Αγοράς στη Θεσσαλονίκη. Η αλήθεια είναι πως η ίδια η έκθεση δεν είναι όσο εντυπωσιακή θα περίμενε κανείς. Κι αυτό ίσως να οφείλεται στο ότι η στοά είναι στενή και δεν επιτρέπει την ανάπτυξη των εκθεμάτων με περισσότερη φαντασία. Το θέμα όμως είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον και σ' αυτό πρέπει να εστιαστεί η προσοχή του επισκέπτη. Εναυσμα για τον σχεδιασμό αυτής της έκθεσης υπήρξε ένα εντυπωσιακό σύνολο πιθαριών κρασιού που αποκαλύφθηκαν κατά την ανασκαφή μιας οινοπαραγωγικής μονάδας στη Νότια Πιερία. Πρόκειται για πιθάρια τεράστιου ύψους που βρέθηκαν στον χώρο αποθήκευσης κρασιού, σε μια κάβα δηλαδή των ελληνιστικών χρόνων. Εκεί βρέθηκαν θραύσματα από περίπου 40 τεράστια πιθάρια. Οταν συγκολλήθηκε ένα από αυτά, διαπιστώθηκε ότι είχε ύψος περίπου 2,5 μ. και χωρητικότητα που υπολογίζεται περίπου στα 2.000 λίτρα κρασιού! Τώρα εκτίθεται μόνο του στην είσοδο της έκθεσης, αξιοθαύμαστη προμετωπίδα μιας νέας πτυχής της αρχαιολογίας που παρουσιάζεται στη στοά. «Πρόκειται για μοναδικό δείγμα της κεραμοπλαστικής των ελληνιστικών χρόνων αλλά και της κλίμακας της οινοπαραγωγής που αναπτύχθηκε εκείνη την εποχή» λέει ο διευθυντής του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης καθηγητής κ. Δ. Γραμμένος, ο οποίος πριν από τον πρόσφατο διαχωρισμό μουσείου - εφορείας ήταν ταυτόχρονα και προϊστάμενος της ΙΣτ' Εφορείας Αρχαιοτήτων και με τη διπλή ιδιότητα διηύθυνε τις ανασκαφές και διοργάνωσε την έκθεση. «Με τα ευρήματα αυτών των ανασκαφών» συνεχίζει ο κ. Γραμμένος «θίγονται πολλά θέματα και η έρευνα βρίσκεται ακόμη σε πρωταρχικά στάδια όσον αφορά τη διαχείριση της γης, την οικονομία και την παραγωγή. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ως τώρα είχαμε μελετήσει μόνο αρχαίες πόλεις. Η ζωή στην ύπαιθρο είναι μια άλλη, νέα υπόθεση.
Στην έκθεση μπορεί να δει κανείς την αυτάρκεια των αγροικιών, όπου οι κάτοικοί τους ήταν μεγαλογαιοκτήμονες και ζούσαν με πολυτέλεια όπως οι αστοί. Εχουν βρεθεί στις αγροικίες σιδερένιες σφραγίδες για να σφραγίζονται τα κοπάδια των βοοειδών και τα άλογα, όπως ακριβώς γινόταν ως πρόσφατα στην αμερικανική Αγρια Δύση, καθώς και πολυτελή αντικείμενα οικοσκευής». Τα αρχαία αγροκτήματα αποκαλύφθηκαν σε περιοχές της Μακεδονίας που απέχουν αρκετά μεταξύ τους. Ενα σύνολο αγροικιών βρέθηκε στην περιοχή του Στρυμονικού κόλπου στην πεδινή έκταση ανάμεσα από το Κερδύλλιο όρος και τον οικισμό Ασπροβάλτα που βρίσκεται στην ακτή. Αλλα αγροτικά συγκροτήματα βρέθηκαν στη Νότια Πιερία ανάμεσα στις ανατολικές παρυφές του μακεδονικού Ολύμπου και στη θάλασσα και, τέλος, τέσσερις αγροτικές επαύλεις εντοπίστηκαν στην εύφορη πεδιάδα του Λαγκαδά βορειοανατολικά της Θεσσαλονίκης, σε μια περιοχή που ελεγχόταν από την αρχαία πόλη Λητή. Τα δύο πρώτα συγκροτήματα αγροικιών βρέθηκαν επάνω σε γνωστά αρχαία περάσματα. Για την περιοχή του Στρυμονικού κόλπου η υπεύθυνη της ανασκαφής κυρία Πολυξένη Αδάμ Βελένη λέει ότι εδώ «διαδραματίστηκαν γεγονότα του Πελοποννησιακού Πολέμου, ενώ από την εποχή του Φιλίππου Β´και εξής η περιοχή προσαρτάται οριστικά στο μακεδονικό βασίλειο. Τότε φαίνεται ότι ο μακεδόνας βασιλιάς μοίρασε γη και εγκατέστησε σε μεγάλα αγροτικά συγκροτήματα πλούσιους εταίρους, οι οποίοι ταυτόχρονα με την εκμετάλλευση του φυσικού πλούτου και του εύφορου εδάφους ασκούσαν και διαρκή έλεγχο και προστασία από ενδεχόμενους εξ Ανατολών εχθρούς». Δυτικότερα, στην περιοχή του Λαγκαδά, κατά τη διάνοιξη της Εγνατίας εντοπίστηκαν τέσσερις αγροτικές εγκαταστάσεις των ρωμαϊκών χρόνων πολύ κοντά η μια στην άλλη και λόγω της πυκνότητάς τους η ανασκαφέας κυρία Κατερίνα Τζαναβάρη συμπεραίνει ότι θα πρέπει από εκεί να περνούσε κάποιος σημαντικός δρόμος. Πρόκειται για πολύ μεγάλες επαύλεις που μόνο οι χώροι κατοίκησής τους φθάνουν τα 500-800 τ.μ. και είναι κτισμένοι γύρω από μια εσωτερική αυλή. Βρέθηκαν χώροι υποδοχής, εστίασης, διαμονής των ιδιοκτητών, χώροι εργασίας, αλέσματος σταριού, ετοιμασίας γαλακτοκομικών προϊόντων και χώροι αποθήκευσης γύρω από την εσωτερική αυλή. Νοτιότερα, οι ανασκαφές που έγιναν από την κυρία Εφη Πουλάκη στην περιοχή κοντά στον Πλαταμώνα αποκάλυψαν τους αρχαίους «δρόμους του κρασιού» στους πρόποδες του Ολύμπου. Οπως αναφέρει η ίδια, «πρόκειται για αγροικίες μεγάλων διαστάσεων, ιδιοκτησίες προφανώς γαιοκτημόνων της περιοχής, που είχαν ως κύρια παραγωγή την οινάμπελο και το μαγικό της ποτό, το κρασί».
Σε μια από τις ανασκαφές που έγιναν κοντά στον Πλαταμώνα (αρχαίο Ηράκλειο), και συγκεκριμένα στην ύπαιθρο της αρχαίας πόλης των Λειβήθρων, βρέθηκε μια μεγάλη αγροικία των ελληνιστικών χρόνων (τέλος 4ου - αρχές 3ου αι. π.Χ.) και ένα αρχαίο οινοποιείο. Το κυρίως συγκρότημα με την οικία ήταν κτισμένο γύρω από μια τετράγωνη αυλή και είχε έκταση περίπου ένα στρέμμα. Βρέθηκαν χώροι εργασίας και χώροι διαμονής των γαιοκτημόνων και του βοηθητικού προσωπικού και πιθανώς και των ζώων. Πρόκειται για μια πολύ μεγάλη αγροτική εγκατάσταση όπου εκτός από την πληθώρα των οικιακών σκευών και των εργαλείων βρέθηκε μεγάλη ποσότητα αρχαίου βοτανολογικού υλικού, κυρίως γίγαρτα, πυρήνες σταφυλιού δηλαδή, που η μελέτη τους αναμένεται να δώσει πολλές πληροφορίες για τον τρόπο ζωής στην ύπαιθρο, τις διατροφικές συνήθειες αλλά και τον τρόπο λειτουργίας μιας μεγάλης οινοπαραγωγικής μονάδας στα ελληνιστικά χρόνια. Η έκθεση. Στην έκθεση παρουσιάζονται τα πιο χαρακτηριστικά από τα ευρήματα οκτώ αγροικιών που η έρευνά τους δίνει πλούσια στοιχεία για τις αγροτικές ενασχολήσεις της περιοχής και της εποχής, για την κοινωνική θέση των ιδιοκτητών των αγροκτημάτων και γενικότερα για την παραγωγή και την αγροτική οικονομία κατά την αρχαιότητα. Τα εκθέματα συμπληρώνονται από πίνακες με φωτογραφίες, σχέδια και πλούσια πληροφόρηση για τις καλλιέργειες και την κτηνοτροφία που αναπτύχθηκε από τους πρώτους μακεδόνες «φεουδάρχες» που προηγήθηκαν και δεν υστερούσαν από εκείνους που βρίσκουμε αργότερα στην Κεντρική Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα.
Πηγή: http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=150005
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου