Οι διάφορες πτυχές της αγροτικής ζωής στην αρχαία Ελλάδα περιγράφονται συχνά στα κείµενα των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, άλλοτε εκούσια, µε έργα που αποσκοπούν στο να διευκρινίσουν και να παραθέσουν τις ποικίλες εκφάνσεις του αγροτικού βίου και να αποτελέσουν εγχειρίδια γεωργίας και άλλοτε ακούσια, καθώς οι τυχαίες αναφορές σε πτυχές του αγροτικού βίου, του αγροτικού υλικού πολιτισµού και του αγροτικού τοπίου αφθονούν, κρυµµένες µέσα σε µεγάλο αριθµό ιστορικών, δραµατικών αλλά και φιλοσοφικών κειµένων. Σε αυτά τα ποικίλων τύπων έργα µπορεί να προστεθεί ένας µεγάλος αριθµός επιγραφών, οι οποίες παρέχουν πληροφορίες για αγοραπωλησίες αγροκτηµάτων σε διάφορες περιοχές του ελληνικού κόσµου, τις αγροτικές εγκαταστάσεις, καθώς και τις ονοµασίες τους. Έτσι, η ανάγκη να µελετηθεί και να τεκµηριωθεί σφαιρικότερα το θέµα της αγροτικής κατοικίας και του αγροτικού τοπίου, κατέστησε τη σύνταξη ενός corpus µε τις σχετικές πηγές επιτακτική. Κατ’ αρχάς, προτού γίνει αναφορά στα επιµέρους ζητήµατα που προκύπτουν από τη µελέτη του συνόλου των πηγών, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον να διαπιστωθεί ποια ήταν η αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων για τον αγροτικό βίο εν γένει. Η αγροτική ζωή ορισµένες φορές περιγράφεται µε έναν ιδιαίτερα θετικό τρόπο, ενώ κάποιες άλλες έχει χαρακτήρα σαφώς αρνητικό και απαισιόδοξο. Άλλοτε τονίζεται η κούραση, ο µόχθος και οι κακουχίες των αγροτών και άλλοτε στο επίκεντρο βρίσκονται η χαρά της εργασίας, οι ανταµοιβές και ο εύθυµος τρόπος ζωής της υπαίθρου, µε τις εορτές και τις διαφόρων ειδών διασκεδάσεις. Οι πρώτες αναφορές σχετικά µε τη δυσκολία και τον µόχθο της αγροτικής ζωής προέρχονται ήδη από τον Όµηρο. Ο επικός ποιητής περιγράφοντας την αγροτική ζωή αλλού τονίζει την αρνητική πλευρά της και αλλού τη θετική. Σε ένα χωρίο από την Οδύσσεια περιγράφεται γλαφυρά ο µόχθος του ζευγολάτη. Στο εν λόγω απόσπασµα ο Οδυσσέας παροµοιάζεται µε τον ζευγολάτη που, βλέποντας τον ήλιο να δύει, ανυποµονεί να επιστρέψει στο σπίτι του, έπειτα από µία σκληρή ηµέρα µόχθου στο χωράφι.
Πέραν του Οµήρου, ο Ησίοδος είναι ο συγγραφέας εκείνος ο οποίος παρουσιάζει κατεξοχήν µε απαισιοδοξία στο έργο του Έργα και Ηµέραι τις διάφορες πτυχές της αγροτικής ζωής και του βίου των χωρικών του 7ου π.Χ. αιώνα. Το έργο αυτό είναι σηµαντικό γιατί σκιαγραφεί όχι µόνο τις πτυχές του αρχαίου ελληνικού υλικού αγροτικού πολιτισµού, δηλαδή την αγροτική τεχνολογία, τις τεχνικές καλλιέργειας και τους διάφορους τύπους εργασίας στην ύπαιθρο, αλλά παράλληλα και το πνευµατικό υπόβαθρο της εποχής, τις αξίες του πολιτισµού, τις διάφορες εορτές και τις επικρατούσες αντιλήψεις για την εργασία. Δεν προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι ο Ησίοδος, υιός γεωργού και µεγαλωµένος σε αγροτικό περιβάλλον και ο ίδιος, γνώριζε από πρώτο χέρι τις λεπτοµέρειες των αγροτικών εργασιών και την εξάντληση που καταβάλλει όποιον αφιερώνεται σε αυτές. Στο έργο του ο αναγνώστης αντιλαµβάνεται τη γενικότερη αντίληψη εκείνων που ασχολούνταν µε τις διαφόρων ειδών αγροτικές εργασίες: ο µόχθος, οι δυσκολίες και οι κακουχίες µε τις οποίες έρχονταν αντιµέτωποι οι γεωργοί υπογραµµίζουν την απαισιοδοξία που διέπει τη ζωή στους αγρούς. Παρόλα αυτά το έργο, χωρίς να αποτελεί κάποιου είδους εγχειρίδιο αγροτικών εργασιών το οποίο θα βοηθούσε τους ασχολούµενους µε τη γεωργία να γίνουν πιο αποτελεσµατικοί, επιτρέπει να διαφανεί το πόσο χρήσιµες, εκτός από κοπιαστικές, ήταν όλες αυτές οι γεωργικές ασχολίες. Αυτό που είναι αµφίβολο στο έργο του Ησιόδου, είναι εάν και σε ποιο βαθµό αντικατοπτρίζει την αγροτική κρίση των αρχών της αρχαϊκής περιόδου, τα θύµατα της οποίας ήταν οι απλοί αγρότες. Έτερο πρόβληµα του έργου του Ησιόδου που έχει απασχολήσει την έρευνα αφορά τα αίτια της φτώχειας των αγροτών της εποχής. Το µεγαλύτερο µέρος του ποιήµατος του Ησιόδου αφιερώνεται στη ζωή του γεωργού και του νοικοκύρη και παρουσιάζει ένα ηµερολόγιο που περιλαµβάνει τον ετήσιο κύκλο του µόχθου. Ο ποιητής κάνει λόγο για το όργωµα, τη σπορά και τον θερισµό και αµέσως µετά για τις αρετές εκείνες, που οφείλει να έχει ένας γεωργός για να επιτύχει στη δουλειά του, να είναι δηλαδή εργατικός και να επιδεικνύει τον απαιτούµενο ζήλο για την εργασία του. Εν συνεχεία, περιγράφεται αναλυτικά η διαδικασία της σποράς και του οργώµατος, ως εργασίες αδιακρίτως απαιτητικές για όλους, τόσο για τα αφεντικά όσο και για τους δούλους που έχουν υπό την επίβλεψή τους. Στον κύκλο των εποχών ακολουθούν περιγραφές της αγροτικής ζωής τον χειµώνα, την άνοιξη και το καλοκαίρι, µε τον ποιητή να αποτυπώνει εκφραστικά τις δυσκολίες που αντιµετωπίζει κάθε εποχή ο άνθρωπος της γης. Ολόκληρη η περιγραφή του αγροτικού έτους στον Ησίοδο βρίθει από µνείες για την ταλαιπωρία και τη σκληρή δουλειά.
Με παρεµφερή αρνητική χροιά παρουσιάζεται και ο αγροτικός βίος από τον Αριστοφάνη στον πρώιµο 4ο π.Χ. αιώνα, όπου τονίζεται η φτώχεια και η ταλαιπωρία µε την οποία έρχονταν αντιµέτωποι οι αγρότες, στοιχεία αληθή µεν, αλλά ιδωµένα σε αυτήν την περίπτωση µέσα από το πρίσµα της σάτιρας και της κωµωδίας. Μία ενδιαφέρουσα όσο και χαρακτηριστική αναφορά στις δυσκολίες του αγροτικού βίου βρίσκεται στο έργο Τραχίνιαι του Σοφοκλή. Η Δηιάνειρα, σύζυγος του Ηρακλή, παραπονιέται διότι ο σύζυγός της βρίσκεται µακριά από το σπίτι για µεγάλα διαστήµατα. Εκείνη παρουσιάζεται να περιµένει την επιστροφή του και αυτός, στην ουσία, σπάνια βλέπει ακόµα και τα παιδιά του. Στο χωρίο αυτό χρησιµοποιείται η παροµοίωση ότι, όπως ο γεωργός που καλλιεργεί ένα αποµακρυσµένο χωράφι το βλέπει µόνο στη σπορά και τη συγκοµιδή, έτσι κάνει και ο Ηρακλής. Είναι αδιαµφισβήτητο γεγονός ότι συχνότατα η σκληρή αγροτική ζωή, ιδιαίτερα στην περίπτωση των µικροκαλλιεργητών, δεν τύγχανε αναγνώρισης από την κοινωνία ανάλογης της εργατικότητας και της αφοσίωσης που απαιτούσε. Η ροµαντική προσέγγιση της ζωής στους αγρούς, όπως διατυπώνεται αργότερα στα ρωµαϊκά χρόνια µε τα Γεωργικά του Βιργιλίου, είναι γενικά άγνωστη στην αρχαία Ελλάδα. Υπάρχουν όµως αναφορές αρκετά προγενέστερες του Βιργιλίου, στις οποίες διαφαίνονται ορισµένα από τα θετικά στοιχεία του αγροτικού βίου. Μία πρώτη εποικοδοµητική και θετική εκτίµηση για την αγροτική ζωή απαντά στον Όµηρο. Συγκεκριµένα στην περιγραφή της κατασκευής της ασπίδας του Αχιλλέα, στον τρίτο της διακοσµητικό δακτύλιο, απεικονίζονται σκηνές διαφόρων αγροτικών εργασιών93. Στους στίχους 541-572 γίνεται µνεία στο αγροτικό έτος και τις κύριες εργασίες του, το όργωµα, τον θερισµό και τον τρύγο, µε εµφανή την εξιδανίκευση στις λεπτοµέρειες των γεωργικών σκηνών που απεικονίζονται. Στους στίχους 541-549 παρουσιάζεται το όργωµα, όπου οι ζευγάδες ανταµείβονται κάθε τόσο µε µία κούπα γλυκό κρασί. Στη συνέχεια στους στίχους 550-560 περιγράφεται ο θερισµός: o βασιλιάς παρατηρεί τους εργάτες µε χαρά την ώρα που θερίζουν, ενώ παράλληλα οι κήρυκες ετοιµάζουν γεύµατα και οι γυναίκες ζυµώνουν. Η συγκοµιδή των αµπελιών, ο τρύγος, παρουσιάζεται στους στίχους 561-572 σαν µία µεγάλη εορτή, κατά την οποία πολλά αγόρια και κορίτσια δουλεύουν µε τη συνοδεία µουσικής. Η αίσθηση που αποκοµίζει κάποιος από τις εν λόγω περιγραφές είναι καταφανώς αντίθετη από εκείνη που προκύπτει από το έργο του Ησιόδου.
Παρά τις ποικίλες αναφορές σε διάφορα έργα σε κάθε εποχή, η συνέχεια της αγροτικής ζωής που διέπει την αρχαία ελληνική ιστορία από τον 7ο έως τον 4ο αιώνα π.Χ., της τεχνολογίας και των τεχνικών διαφαίνεται κυρίως στο έργο Οικονοµικός του Ξενοφώντα. Πρόκειται για µία ιδιαίτερα σηµαντική πηγή µεγάλης έκτασης για την αγροτική ζωή του 4ο αιώνα π.Χ., εντός του οποίου οι σχετικές µε τον αγροτικό βίο αναφορές δεν είναι περιστασιακές, ούτε σποραδικές. Αντίθετα, ο συγγραφέας καταπιάνεται οργανωµένα και εκτενώς µε την αγροτική ζωή, καθιστώντας τον Οικονοµικό έναν πρώτης τάξεως θησαυρό για τις διάφορες πτυχές των ποικίλων αγροτικών δραστηριοτήτων. Ιδιαίτερα τα κεφάλαια 15 έως 20 αποτελούν θεµατικές ενότητες που πραγµατεύονται ζητήµατα σχετικά µε την καλλιέργεια των αγρών, όπως είναι το έδαφος, το όργωµα, η σπορά, το αλώνισµα, το λίχνισµα, η δενδροκοµία, η αµπελοκαλλιέργεια και η ελαιοκαλλιέργεια. Στα συγκεκριµένα κεφάλαια του έργου ο Ισχόµαχος (ήτοι ο ίδιος ο Ξενοφών) παρουσιάζεται ως ικανός καλλιεργητής της γης, µε γνώσεις και παρατηρήσεις σχετικά µε τα θέµατα της γης και της φροντίδας που αυτή απαιτεί. Από το κείµενο του Ξενοφώντα ο αναγνώστης αποκοµίζει την αίσθηση ότι ο αγροτικός βίος είναι εύκολος, ευχάριστος και πάνω απ’ όλα δηµιουργικός και χρήσιµος. Η ενασχόληση µε τη γη παρουσιάζεται ως µία από τις πλέον ωραίες και απαραίτητες δραστηριότητες και µάλιστα σε τέτοιο βαθµό ώστε να εξυµνείται ως «µητέρα» και «τροφός» όλων των άλλων τεχνών. Ο συγγραφέας δεν είναι φειδωλός όσον αφορά στις µνείες για τις ικανοποιητικές χρηµατικές απολαβές που περιµένουν εκείνους που γνωρίζουν πώς να φροντίζουν τα χωράφια τους. Γενικά, η θετική στάση που τηρεί ο Ξενοφώντας για τα ζητήµατα των αγροτικών εργασιών είναι στον αντίποδα εκείνης του Ησιόδου.
Πηγή : ΑΡΙΣΤOΤΕΛΕΙO ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙO ΘΕΣΣΑΛOΝΙΚΗΣ
ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤOΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙOΛOΓΙΑΣ ΤOΜΕΑΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΔΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
ΑΓΡΟΙΚΙΕΣ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΣΤΗΝ ΑΤΤΙΚΗ
ΔΙΔΑΚΤOΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒH ΤΟΜΟΣ Α
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2017
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου