Τα Γεωργικά του Βιργιλίου : Η αγροτική ζωή στην πρώιμη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Ο Πόπλιος Βεργίλιος Μάρων (Publius Vergilius Maro, 15 Οκτωβρίου 70 π.Χ. - 21 Σεπτεμβρίου 19 π.Χ.), ο οποίος αποκαλείται συνήθως Βιργίλιος, ήταν αρχαίος Ρωμαίος ποιητής της περιόδου του Οκταβιανού Αύγουστου. Έγραψε τρία τεράστια ποιήματα στη Λατινική λογοτεχνία: Βουκολικά, Γεωργικά και την Αινειάδα που θεωρείται το σπουδαιότερο Έπος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Στον Βιργίλιο χρεώνεται επιπλέον μια μεγάλη συλλογή από μικρότερα ποιήματα αλλά η αυθεντικότητά τους αμφισβητείται. Ο Βιργίλιος είχε σημαντικό ρόλο στην Δυτική Ευρωπαική λογοτεχνία, αυτό φαίνεται καθαρά στην Θεία Κωμωδία του Δάντη, εμφανίζεται σαν οδηγός του συγγραφέα στην Κόλαση και το Καθαρτήριο. Τα βιογραφικά στοιχεία που σχετίζονται με τον Βιργίλιο στηρίζονται στο έργο που έγραψε ο φίλος του Ρωμαίος ποιητής Βάριος Ρούφος σχετικά με τη ζωή του. Η βιογραφία αυτή ενσωματώθηκε στο έργο που έγραψε ο Σουητώνιος καθώς επίσης και στα Σχόλια που έγραψαν οι μετέπειτα Ρωμαίοι ποιητές Μαύρος Σέρβιος Ονοράτος και Δονάτος. Μερικά από τα Σχόλια είναι αλληγορικά και στηρίζονται μόνο στις ιστορίες από τα έργα του, για αυτό η εγκυρότητα των βιογραφικών του στοιχείων παραμένει πάντοτε προβληματική. Ο Βιργίλιος γεννήθηκε στο χωριό Andes (σημερινό Βιρτζίλιο (Virgilio)), κοντά στην πόλη Μάντοβα της βόρειας Ιταλίας στην Εντεύθεν των Άλπεων Γαλατία. Το όνομα του δείχνει ότι καταγόταν πιθανότατα από Ρωμαίους εποίκους στην περιοχή. Οι γονείς του ήταν ταπεινής καταγωγής, χωρικοί, ωστόσο φρόντισαν να λάβει την καλύτερη δυνατή μόρφωση. Ο ίδιος ο Βιργίλιος ωστόσο ισχυριζόταν ότι καταγόταν από οικογένεια γαιοκτημόνων που είχε τις κατάλληλες οικονομικές δυνατότητες. Μέχρι την ηλικία των δεκαέξι ετών εκπαιδεύεται στην Κρεμόνα και αργότερα στέλνεται στο Μιλάνο για ευρύτερες σπουδές. Την εποχή αυτή δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ελληνική και λατινική φιλολογία, αλλά σύντομα έστρεψε το ενδιαφέρον του στην ποίηση.

Σε ηλικία 18 ετών βρίσκεται στη Ρώμη όπου σκόπευε αρχικά να σπουδάσει ρητορική, ιατρική και αστρονομία. Σύντομα το ενδιαφέρον του επικεντρώνεται στη φιλοσοφία και για τον λόγο αυτό επισκέπτεται τη Νάπολη όπου γίνεται μαθητής του επικούρειου φιλοσόφου Σείρωνα. Παράλληλα διδάσκεται και ελληνικά. Την ίδια εποχή ο Βιργίλιος ξεκινά να γράφει τα πρώτα του ποιήματα και σταδιακά αφοσιώνεται ολοένα και περισσότερο στην ποίηση. Επιστρέφοντας στη Ρώμη, ο Βιργίλιος συνδέεται φιλικά με τον Μαικήνα (Gaius Maecenas), πλούσιο Ρωμαίο, ευεργέτη των καλλιτεχνών και υπεύθυνο για την πολιτιστική προπαγάνδα υπέρ του νέου, αυτοκρατορικού καθεστώτος του Οκταβιανού. Από το 39 π.Χ. ο Βιργίλιος ανήκε στον κύκλο ποιητών του Μαικήνα και διατηρούσε φιλικές σχέσεις με τον Αύγουστο.

Στα σημαντικότερα πρώιμα έργα του Βιργίλιου, ανήκουν οι Εκλογές (Eclogae), μια συλλογή ποιημάτων βουκολικού περιεχομένου, γραμμένα την περίοδο 42-39 π.Χ. Μετά την ολοκλήρωση των Εκλογών, στο διάστημα 39-29 π.Χ., έγραψε τα Γεωργικά (Georgica), ένα αγροτικό ποίημα συνολικά τεσσάρων τόμων, αφιερωμένο στον Μαικήνα και στο οποίο περιγράφονται η ζωή και η εργασία των αγροτών της εποχής.

Τα Γεωργικά είναι διδακτικό ποίημα του Βιργιλίου γραμμένο μεταξύ 37 π.Χ. και 30 π.Χ. στην Καμπανία της Ιταλίας σε τέσσερα βιβλία εξάμετρων. Το πρώτο βιβλίο ασχολείται με την καλλιέργεια και τον καιρό, το δεύτερο με τη δενδροκομία, κυρίως τη φροντίδα με τις ελιές και τ΄ αμπέλια, το τρίτο με την κτηνοτροφία και το τέταρτο με τη μελισσοκομία.

Για την συγγραφή αυτού του ποιήματος τον είχε προτρέψει ο Μαικήνας (Gaius Maecanas) που του φέρθηκε με πολλή γενναιότητα εξασφαλίζοντας ακόμα και την αγρέπαυλη που του παραχώρησε ο Οκταβιανός Αύγουστος. Ο ίδιος ο Οκταβιανός είχε δείξει ενδιαφέρον γιατί αντιμετώπιζε το πρόβλημα της εγκατάστασης των παλαιμάχων στη γη ώστε να τους καθησυχάσει, να διαθρέψει τις πόλεις και να διασώσει το κράτος με το αγροτικό μόχθο.

Ο Βιργίλιος προσδίδει στο διδακτικό περιεχόμενο των Γεωργικών του μεγάλη ποιητική χάρη, τονίζοντας το θέμα της μάχης του ανθρώπου με τα στοιχεία της φύσης, παρέχοντας ένα είδος προσωπικής ζωής στις φυσικές διαδικασίες, δείχνοντας αγάπη στα και προσθέτοντας μυθολογικές και άλλες παραπομπές.Ομιλεί για τις ασθένειες τω ζώων και της θεραπείας τους. Περιγράφει τα κοινά κατοικίδιοι ζώα με κατανόηση και συμπάθεια. Δεν παύει να θαυμάζει την απλότητα των ενστίκτων τους, τη δύναμη των παθών τους, την τελειότητα της μορφής τους. Εξιδανικεύει την αγροτική ζωή, αλλά δεν αγνοεί τις κακουχίες και τις περιπέτειες, το καταπονητικό μόχθο, την αδιάκοπη πάλη εναντίον των εντόμων, την τυραννική αγωνία της ξηρασίας και των καταιγίδων. Παρά ταύτα, labor omnia vincit (ο μόχθος νικά τα πάντα).

Ο Βιργίλιος δανείζεται από τον Ησίοδο (Έργα και Ημέραι), τον Άρατο τον Κώο, τον Κάτωνα τον Πρεσβύτερo (De Agricultura), τον Ουάρρωνα (Marcus Terentius), αλλά μεταμορφώνει την τραχεία τους πεζογραφία και τις ασταθείς τους γραμμές σε λεπτότατους σμιλευμένους στίχους. Καλύπτει τους διάφορους κλάδους της γεωργίας, την ποικιλία και την περιποίηση των εδαφών, τις εποχές για την σπορά και την ωρίμανση, την καλλιέργεια της ελιάς και της αμπέλου, την κτηνοτροφία και τη μελισσοκομία.

Ο Βιργίλιος στο ποίημά του Γεωργικά πραγματεύεται σε 2184 εξάμετρους στίχους το θέμα της καλλιέργειας της γης και συνθέτει ταυτόχρονα ένα έπαινο για την αγροτική ζωή (laus ruris), αλλά και για τη σημασία του μόχθου (labor) στη ζωή του ανθρώπου. Το διδακτικό αυτό ποίημα, το οποίο ο ποιητής αφιερώνει στο φίλο και προστάτη του Μαικήνα, αποτελείται από τέσσερα βιβλία, στα οποία ο ποιητής αναπτύσσει τα θέματα της καλλιέργειας του αγρού (πρώτο βιβλίο), της δενδροκαλλιέργειας και της αμπελουργίας (δεύτερο βιβλίο), της κτηνοτροφίας (τρίτο βιβλίο) και της μελισσοκομίας (τέταρτο βιβλίο). Για περισσότερες από δυο δεκαετίες το θέμα που είχε τεθεί στο κέντρο της φιλολογικής έρευνας, αφορούσε τον πολιτικό προσανατολισμό του ποιήματος. Οι μελετητές επιχειρούσαν να δώσουν απάντηση σε ερωτήματα που αφορούσαν την στάση του Βιργιλίου απέναντι στην ηγεμονία του Αυγούστου και στο κατά πόσον αυτή ήταν θετική ή αρνητική (υποστηρικτική ή ανατρεπτική). Η προσέγγιση αυτή ώθησε τους μελετητές στο να επιχειρούν να ανακαλύψουν το «κρυμμένο» μήνυμα που μεταφέρει το ποίημα στον αναγνώστη. Εκκινώντας από τον διδακτικό χαρακτήρα του ποιήματος, ορισμένες αναγνώσεις έθεσαν στο προσκήνιο τα διδακτικά πρότυπα των Γεωργικών με τα οποία επιχειρούν να καταδείξουν κοινά ή διαχωριστικά σημεία. Είναι αποδεκτό ότι στο ποίημα συναντάται ένας μεγάλος αριθμός υπαινικτικών αναφορών στον Ησίοδο, στον οποίο ο ποιητής μεταξύ άλλων, οφείλει την επιλογή της διδακτικής μορφής του ποιήματός του. Το άλλο μεγάλο διδακτικό πρότυπο των Γεωργικών είναι το De Rerum Natura που είχε δημοσιευθεί λίγο νωρίτερα στη Ρώμη από τον Λουκρήτιο. Αρκετές μελέτες δημοσιεύθηκαν από τότε εστιάζοντας στο να «φωτίσουν» τη σχέση των Γεωργικών με τα ποιήματα, με τα οποία βρίσκεται σε ένα συνεχή, γόνιμο διάλογο6. Το ενδιαφέρον της φιλολογικής έρευνας, και ειδικότερα των υποστηρικτών της πεσιμιστικής θεωρίας, στράφηκε προς την ερμηνεία του αποσπάσματος της Θεοδικίας, στην οποία παρατίθεται ο πιο πολυσχολιασμένος στίχος του ποιήματος «labor omnia vincit | improbus». Στο επίκεντρο των μελετητών για την ερμηνεία του αποσπάσματος τέθηκε ο όρος labor, που αν και αναμφίβολα αποτελεί στον κόσμο των Γεωργικών μια αρετή, εντούτοις χρησιμοποιείται ορισμένες φορές σε ένα πλαίσιο μάλλον πεσιμιστικό, όπως συμβαίνει στο απόσπασμα της Θεοδικίας. 

Στα "Γεωργικά" του Βεργιλίου προσφέρεται μια αλληγορική και ποιητική περιγραφή της ιδανικής πολιτείας με πρότυπο τον κόσμο των μελισσών. Επικαλούμενος ο ποιητής τις γνωστές "αρετές" του κόσμου των μελισσών, της κοινωνίας μεταξύ τους, κοινωνίας η οποία στο έργο παραλληλίζεται με εκείνη των θεών, μας προσφέρει όντως ένα ιδιότυπο κοινωνικό ιδανικό το οποίο συνοψίζεται στο αξίωμα, θα λέγαμε, κατά το οποίο η συλλογικότητα προηγείται της ατομικότητας. Αντίποδας στην ιδιοτελή προσπάθεια απόκτησης αγαθών η ποιητική αλληγορία του Βεργιλίου στηρίζεται στον κόσμο της φιλαλληλίας, ορθώνεται σε απαράμιλλη τέχνη και είναι ιδιαίτερα επίκαιρη, παρά την αρχαιότητά της. Αυτόν ακριβώς τον κόσμο, μιας αλληλέγγυας και δίκαιης κοινωνίας, ο ποιητής τον οραματίζεται και τον εντοπίζει ως συμβολική ένδειξη στην κοινωνία των μελισσών, παρά το ότι η θεματική του βιβλίου δεν περιορίζεται μόνο στις μέλισσες. Αγκαλιάζει το γεωργικό και το κτηνοτροφικό σύμπαν της εποχής του ποιητή και δίνει πνοή σε ό,τι με την πρώτη ματιά θεωρείται άψυχο και άσχετο με την ποιητική έμπνευση. Ίσως το έργο γράφηκε με την παραίνεση του γνωστού Μαικήνα για να στρέψει την προσοχή του κοινού στα πολύτιμα αγαθά της γεωργίας και της κτηνοτροφίας. 

Πηγή : ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Α’ ΚΎΚΛΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ   

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΝΤΡΗ «Ο labor στα Γεωργικά του Βιργιλίου» 

Εξεταστική επιτροπή: Β. Φυντίκογλου (επόπτης) Δ. Τσιτσικλή Θ. Αντωνιάδης ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2016 

https://www.politeianet.gr/books/9789606941641-vergilius-dromon-ta-georgika-229920

https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CE%B9%CF%81%CE%B3%CE%AF%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CF%82

https://el.m.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CF%89%CF%81%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CE%AC