Ο Οικονομικός του Ξενοφώντα : Η αγροτική ζωή και εργασία στην Αρχαία Ελλάδα (Μέρος Γ)

[4.12] ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Εάν πραγματικά αυτά κάνει ο βασιλιάς των Περσών, Σωκράτη, μου φαίνεται πως δεν φροντίζει καθόλου λιγότερο για τις γεωργικές εργασίες από ό,τι για τις πολεμικές.[4.13] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Εκτός από αυτά, σε όσες περιοχές μένει και όσες επισκέπτεται, φροντίζει γι᾽ αυτές ώστε να υπάρχουν κήποι, οι λεγόμενοι παράδεισοι, γεμάτοι από όλα τα καλά και τα αγαθά που η γη συνήθως παράγει· σ᾽ αυτούς περνάει τον περισσότερο καιρό του, όταν η εποχή του χρόνου δεν τον εμποδίζει.[4.14] ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Μά τον Δία, είναι ανάγκη λοιπόν, Σωκράτη, όπου περνάει τον καιρό του ο ίδιος να φροντίζουν ώστε αυτοί οι παράδεισοι να είναι όσο το δυνατόν καλύτερα περιποιημένοι με δέντρα και όλα τα καλά και αγαθά, όσα παράγει η γη.[4.15] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Μερικοί όμως ισχυρίζονται πως και, όταν δίνει δώρα ο βασιλιάς, πρώτα στέλνει και προσκαλεί αυτούς που αναδείχτηκαν στον πόλεμο γενναίοι, επειδή δεν ωφελεί η καλλιέργεια μεγάλων χωραφιών, αν δεν θα υπάρχουν αυτοί που θα τα υπερασπίζονται· στη συνέχεια προσκαλεί αυτούς που καλλιεργούν τα χωράφια με άριστο τρόπο και πετυχαίνουν την υψηλή παραγωγικότητά τους, λέγοντας πως ούτε και οι ανδρείοι στα πολεμικά έργα θα μπορούσαν να ζήσουν, αν δεν υπήρχαν οι εργάτες της γης. [4.16] Λένε ακόμη πως κι ο Κύρος κάποτε, που έχει τη φήμη του πιο ένδοξου βασιλιά, είπε σε όσους ήταν καλεσμένοι για να πάρουν τα δώρα του ότι ο ίδιος δίκαια θα μπορούσε να πάρει τα δώρα και των δυο τους, και των πολεμιστών και των καλλιεργητών. Γιατί είπε πως και τη γη ξέρει να την καλλιεργεί με τον καλύτερο τρόπο και να υπερασπίζεται ό,τι καλλιέργησε.[4.17] ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ. Αν λοιπόν τα είπε αυτά ο Κύρος, Σωκράτη, περηφανευόταν τόσο για την ικανότητά του να κάνει παραγωγικά και να προετοιμάζει για καλλιέργεια τα χωράφια του όσο και για την ικανότητά του στον πόλεμο.[4.18] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Και πράγματι, μά τον Δία, αν ζούσε ο Κύρος, φαίνεται πως θα γινόταν άριστος κυβερνήτης. Και έχει δώσει πολλές αποδείξεις γι᾽ αυτό, ιδιαίτερα όταν προχωρούσε για να πολεμήσει εναντίον του αδελφού του, διεκδικώντας τον θρόνο· λένε πως κανείς δεν αυτομόλησε από τον Κύρο στον βασιλιά, από τον βασιλιά όμως πολλές χιλιάδες στρατιώτες κατέφυγαν στον Κύρο. [4.19] Κι αυτό εγώ το θεωρώ πειστική απόδειξη της αξίας ενός άρχοντα, δηλαδή το να υπακούουν σ᾽ αυτόν από μόνοι τους και με τη θέλησή τους να μένουν δίπλα του στις δύσκολες στιγμές. Οι φίλοι του βέβαια και όσο ήταν ζωντανός πολεμούσαν στο πλευρό του και όταν σκοτώθηκε όλοι σκοτώθηκαν μαζί του, πολεμώντας γύρω απ᾽ το νεκρό του σώμα, όλοι εκτός από τον Αριαίο. Έτυχε ο Αριαίος να ᾽ναι παραταγμένος στην αριστερή πτέρυγα. [4.20]

Αυτός λοιπόν ο Κύρος, λένε, όταν πήγε ο Λύσανδρος φέρνοντάς του τα δώρα των συμμάχων, και με άλλους τρόπους τού έδειξε τα φιλικά του αισθήματα —όπως είπε κάποτε ίδιος ο Λύσανδρος σε μια διήγησή του σ᾽ έναν φιλοξενούμενό του στα Μέγαρα— και του έδειξε ο ίδιος τον παράδεισό του στις Σάρδεις. [4.21] Καθώς απορούσε μ᾽ αυτόν τον κήπο ο Λύσανδρος, πόσο ωραία ήταν τα δέντρα, φυτεμένα σε ίση απόσταση το ένα από το άλλο, σε ίσιες σειρές και συμμετρικά στις γωνίες, και μυρωδιές πολλές και ευχάριστες τους συνόδευαν στον περίπατό τους, με θαυμασμό είπε: Στ᾽ αλήθεια, Κύρε, έχω μείνει κατάπληκτος από όλες αυτές τις ομορφιές, πολύ περισσότερο όμως νιώθω θαυμασμό γι᾽ αυτόν που μέτρησε τις αποστάσεις κι έκανε τη διάταξη για το καθένα από αυτά για χάρη σου. [4.22] Κι όταν τα άκουσε αυτά ο Κύρος, ευχαριστήθηκε και του απάντησε: Λοιπόν, Λύσανδρε, εγώ είμαι αυτός που μέτρησα τις αποστάσεις και τακτοποίησα τα πάντα, και κάποια από αυτά, είπε, είναι που τα φύτεψα εγώ ο ίδιος με τα χέρια μου. [4.23] Ο Λύσανδρος, στρέφοντας το βλέμμα του πάνω του, είδε την ομορφιά της φορεσιάς του της βασιλικής, ένιωσε το άρωμά του και παρατήρησε τη λάμψη που είχαν τα περιδέραια, τα βραχιόλια και τα άλλα κοσμήματα που φορούσε, κι είπε: Μα τί λες Κύρε; Στ᾽ αλήθεια φύτεψες εσύ κάτι απ᾽ αυτά με τα ίδια σου τα χέρια; [4.24] Κι ο Κύρος απάντησε: Αυτό σε κάνει να απορείς, Λύσανδρε; Κάνω όρκο στο Μίθρα πως, όταν είμαι καλά, ποτέ δεν δειπνώ πριν να ιδρώσω, κοπιάζοντας πρώτα με κάποια εργασία πολεμική ή γεωργική ή κάνοντας με φιλοτιμία κάποιο άλλο πράγμα. Κι όταν τ᾽ άκουσε αυτά ο Λύσανδρος, του έπιασε το δεξί του χέρι και του είπε: [4.25] Κύρε μου, μου φαίνεται πως σου πρέπει να ᾽σαι ευτυχισμένος, γιατί την ευτυχία σου την κερδίζεις με την αρετή σου.

[5.1] Εγώ, Κριτόβουλε, σου διηγούμαι αυτά, γιατί ούτε εκείνοι που είναι πιο ευνοημένοι από τους θεούς μπορούν να απέχουν από τη γεωργία. Η φροντίδα γι᾽ αυτήν φαίνεται πως είναι συγχρόνως μια πηγή ευχαρίστησης, προκοπή του οίκου και εξάσκηση του σώματος, ώστε να είναι ικανό για όσα ταιριάζουν σ᾽ έναν άνδρα ελεύθερο. [5.2] Πρώτα, τα τρόφιμα με τα οποία ζουν οι άνθρωποι τα δίνει η γη σ᾽ όσους εργάζονται, και επιπλέον δίνει εκείνα με τα οποία ευχαριστιούνται. [5.3] Έπειτα, προσφέρει αυτά με τα οποία στολίζουν τους βωμούς και τα αγάλματα και αυτά με τα οποία στολίζονται οι ίδιοι· όλα τα παραπάνω τα προσφέρει η γη απλόχερα με ευχάριστες ευωδιές και συναρπαστικές εικόνες· στη συνέχεια, πολλά φαγώσιμα: άλλα η γη παράγει και άλλα τρέφει· ακόμη, η ποιμενική τέχνη συνδέεται στενά με τη γεωργία, έτσι οι άνθρωποι μπορούν με θυσίες στους θεούς να αποκτούν την εύνοιά τους, και οι ίδιοι να καλύπτουν τις ανάγκες τους. [5.4]

Ενώ μας παρέχει η γεωργία τα αγαθά της με μεγάλη αφθονία, δεν μας επιτρέπει να τα παίρνουμε χωρίς κόπο, αλλά μας συνηθίζει να αντέχουμε στις παγωνιές του χειμώνα και στις ζέστες του καλοκαιριού· γυμνάζοντας αυτούς που δουλεύουν στη γη με τα ίδια τους τα χέρια μεγαλώνει τη δύναμή τους, ενώ σκληραγωγεί αυτούς που επιστατούν στην καλλιέργεια των κτημάτων τους, σηκώνοντάς τους πρωί από τον ύπνο και αναγκάζοντάς τους να κάνουν δύσκολες πορείες πολύ πρόθυμα. Στους αγρούς, όπως και στην πόλη, πάντα στην κατάλληλη στιγμή γίνονται οι πιο σημαντικές δουλειές. [5.5] Έπειτα, αν θέλει κανείς να βοηθήσει την πατρίδα του ως ιππέας, η γεωργία τού προσφέρει τη δυνατότητα να συντηρήσει το άλογο στο σπίτι του, αν πάλι ως πεζός θέλει να βοηθήσει την πατρίδα του, η γεωργία κάνει το σώμα του ρωμαλέο. Επιπλέον, η γη παρακινεί τους ανθρώπους ξεσηκώνοντάς τους ν᾽ ασχολούνται με το κυνήγι, προσφέροντας εύκολα τροφή στους σκύλους και συγχρόνως τρέφοντας τα άγρια ζώα. [5.6] Έπειτα, επειδή τα σκυλιά και τα άλογα ωφελούνται από τη γεωργία, ανταποδίδουν την ωφέλεια στον αγρό· το άλογο από την μια μεταφέρει το πρωί αυτόν που φροντίζει για τους αγρούς και του δίνει τη δυνατότητα να επιστρέψει αργά το βράδυ· τα σκυλιά, εξάλλου, εμποδίζουν τα άγρια θηρία να βλάπτουν τους καρπούς και τα πρόβατα, και συντροφεύοντας τον άνθρωπο παρέχουν ασφάλεια μέσα στην ερημιά. [5.7] Ακόμη, η γη παρακινεί τους γεωργούς να υπερασπίζουν τη χώρα τους με τη δύναμη των όπλων. Επειδή η συγκομιδή των καρπών που παράγει η γη προσφέρεται σε όλους, γι᾽ αυτό ο πιο δυνατός τούς παίρνει. [5.8] Αλλά και ποιά τέχνη, εκτός από τη γεωργία, κάνει τους ανθρώπους πιο ικανούς και να τρέχουν και να ρίχνουν το ακόντιο και να πηδούν; Ποιά τέχνη ανταποδίδει περισσότερα στους εργαζόμενούς της; [5.9] Ποιά τέχνη υποδέχεται πιο ευχάριστα αυτόν που τη νοιάζεται, προσκαλώντας τον να έρθει και να πάρει οτιδήποτε χρειάζεται; Ποιά τέχνη υποδέχεται τους φιλοξενούμενούς της με περισσότερη αφθονία; Πού αλλού έχει κανείς μεγαλύτερη ευκολία για να ξεχειμωνιάσει με δυνατή φωτιά και ζεστά λουτρά παρά σε κάποιο αγροτικό κτήμα; Και πού είναι πιο ευχάριστα να παραθερίσει το καλοκαίρι κάποιος παρά στα ρυάκια, στον δροσερό αέρα και κάτω από τη σκιά των δέντρων στους αγρούς; [5.10] Και ποιά άλλη τέχνη προσφέρει στους θεούς πιο επάξια θυσίες από τα πρώτα και καλύτερα προϊόντα ή ποιά παρουσιάζει τελετές με πιο πλούσιο θέαμα; Και ποιά είναι πιο αγαπητή στους δούλους ή πιο τερπνή στις γυναίκες ή πιο ποθητή στα παιδιά ή πιο ευχάριστη στους φίλους; [5.11] Όσο για μένα, θα μου φαινόταν παράξενο, εάν κάποιος ελεύθερος άνθρωπος έχει αποκτήσει κάποια ιδιοκτησία πιο ευχάριστη από ένα αγρόκτημα ή έχει βρει καμία ασχολία πιο ευχάριστη απ᾽ αυτήν ή πιο ωφέλιμη στην ζωή του.

[5.12] Επίσης, η γη, επειδή είναι μια θεότητα, διδάσκει ακόμη και τη δικαιοσύνη σ᾽ αυτούς που μπορούν να την μάθουν· διότι ανταποδίδει πάρα πολλά αγαθά σ᾽ αυτούς που την περιποιούνται με τον καλύτερο τρόπο. [5.13] Εάν τυχόν καμιά φορά αυτοί που ασχολούνται με τη γεωργία και εκπαιδεύονται με ζήλο και αντρικό φρόνημα στερηθούν τις εργασίες τους εξαιτίας της εισβολής μεγάλου στρατού, αυτοί, επειδή είναι προετοιμασμένοι καλά ψυχικά και σωματικά, μπορούν, εάν η θεότητα τους το επιτρέψει, εκστρατεύοντας στις χώρες αυτών που τους εμποδίζουν από τις εργασίες τους, να πάρουν εκείνα με τα οποία θα τραφούν. Και πολλές φορές στην διάρκεια ενός πολέμου είναι πιο ασφαλές να αναζητά κανείς την τροφή με τα όπλα παρά με τα γεωργικά εργαλεία. [5.14] Ακόμα, η απασχόλησή τους με τη γεωργία μαθαίνει στους ανθρώπους να συνεργάζονται μεταξύ τους. Γιατί με τη συνεργασία πρέπει να γίνονται οι επιδρομές εναντίον των εχθρών και με συνεργασία γίνονται οι αγροτικές εργασίες. [5.15] Για να γίνει κάποιος καλός γεωργός πρέπει να εμπνέει στους εργάτες τον πόθο για την εργασία και θέληση για υπακοή. Όποιος οδηγεί τον στρατό του εναντίον των εχθρών του πρέπει να εφευρίσκει τρόπους για να πετύχει το ίδιο αποτέλεσμα, δίνοντας στους γενναίους στρατιώτες που κάνουν το καθήκον τους δώρα, και τιμωρώντας τους απείθαρχους. [5.16] Σε μερικές περιπτώσεις πρέπει ο γεωργός να ενθαρρύνει τους εργάτες, όχι λιγότερο από ό,τι ο στρατηγός τους στρατιώτες του· ακόμη και οι δούλοι δεν χρειάζονται λιγότερες ελπίδες από ό,τι οι ελεύθεροι για ένα καλύτερο μέλλον, αλλά πολύ περισσότερες για να παραμείνουν στη θέση τους με τη θέλησή τους. [5.17] Καλά τα είπε και εκείνος που έλεγε ότι η γεωργία είναι μητέρα και τροφός των υπόλοιπων τεχνών. Όταν πάει, δηλαδή, καλά η γεωργία, και όλες οι άλλες τέχνες ευδοκιμούν, όπου όμως η γη εξαναγκάζεται να μείνει χέρσα, τότε συνήθως σβήνουν και οι άλλες τέχνες και στην ξηρά και στη θάλασσα.

[5.18] Ο Κριτόβουλος άκουσε αυτά και είπε: Ωραία, Σωκράτη, πιστεύω πως όλα όσα είπες είναι σωστά. Είναι φανερό ότι είναι αδύνατο να προνοήσει κανείς για τις πιο πολλές γεωργικές εργασίες. Διότι, μερικές φορές, το χαλάζι και η πάχνη, οι ξηρασίες και οι ορμητικές καταιγίδες, το σάπισμα των φυτών και πολλά άλλα καταστρέφουν αυτά που υπολογίστηκαν και εκτελέστηκαν σωστά. Ακόμη, όταν κάποτε έρθει η αρρώστια, συνήθως με τον χειρότερο τρόπο αφανίζει ακόμα και τα πρόβατα που είχαν εκτραφεί με τη μεγαλύτερη φροντίδα.

[5.19] Ο Σωκράτης τα άκουσε αυτά και είπε: Εγώ, όμως, φανταζόμουν, Κριτόβουλε, ότι εσύ γνωρίζεις ότι οι θεοί το ίδιο είναι κύριοι στις γεωργικές και στις πολεμικές εργασίες. Βλέπεις, φαντάζομαι, πολλούς στη διάρκεια του πολέμου πριν από τις πολεμικές επιχειρήσεις να συμφιλιώνονται με τους θεούς και να ρωτούν με θυσίες και οιωνούς τί πρέπει να κάνουν και τί όχι. [5.20] Φαντάζεσαι, λοιπόν, ότι λιγότερο πρέπει να προσπαθούν να εξιλεώσουν τους θεούς για τις γεωργικές εργασίες; Να το ξέρεις καλά ότι οι γνωστικοί άνθρωποι κατευνάζουν τους θεούς και για τους υγρούς και ξηρούς καρπούς και για τα βόδια και τα άλογα και τα πρόβατά τους και για όλα, φυσικά, τα κτήματά τους.

Πηγή : https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/browse.html?page=9&text_id=113

https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/browse.html?page=10&text_id=113

https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/browse.html?page=11&text_id=113